Κυριακή 19 Ιανουαρίου 2014

<< ΑΣΤΡΑΠΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΗΤΟΣ>> Του Γιάννη Τσαρούχη





   Δεν εχω σπουδάσει Θεολογία,αλλα ξέρω να διαβάζω τις εικόνες των Βυζαντινών,ακόμα και των Βυζαντινών ώς το 1800.Οι ζωγράφοι και οι γλύπτες υπήρξαν πάντοτε μεγάλοι Θεολόγοι και μόνο οι εξυπνάκηδες τους ειρωνεύονται. Ζωγραφίζοντας τον τελευταίο των ανθρώπων ψάχνω να βρώ τα στοιχεία του εκείνα που τον κάνουν άξιο να ονομάζεται <<υιός Θεού>>. Ο κόσμος όμως δεν καταλαβαίνει και νομίζει πως μόνο οι καλλονές των κομμωτηρίων έχουν κάτι το θεικό.Θα ήταν βαρετό να ασχολείται κανείς ώρες για να ζωγραφίσει ένα πορτραίτο,αν δεν πιστεύει ότι είναι κατ'εικόνα και καθ'ομοίωσην του Θεού.[...]

    Όταν σε καλούν να κάνεις ένα πορτραίτο δεν πρέπει να φέρεσαι σαν κόλακας κομμωτής.Πρέπει να αγκαλιάζεις παράφορα και ελεύθερα χωρίς καλούς τρόπους τη μορφή για να βρείς τα θεικά της στοιχεία.
  Όλοι οι <<ασχημομούρηδες>> για τους ανόητους  Βυζαντινοί Αγιοι, για μένα έχουν συλλάβει το πολυτιμότερο,παραμελώντας περιττές λεπτομέρειες,που μόνο η έκφραση <<αστραπή της Θεότητος>> αποδίδει.




   [...] Σου έρχεται στο νού η φράση της νεκρώσιμης ακολουθίας <<ποίον το περί ημάς γέγονε μυστήριον>>, μα στα βλέμματα των προσώπων συναντάς την "αστραπή της θεότητας" που νεκρώνει τον Άδη. Πολύτιμη εικονογράφηση μιας υψηλής πίστεως και ηθικής.
  Εκεί που νομίζεις πως οι ζωγράφοι τυρβάζουν περι πολλά, απότομα αισθάνεσαι κατάβαθα πως υπάρχει μια ανώτερη πίστη απο τον μανιερισμό και πώς <<Κύριος εστί και του Σαββάτου ο υιός του ανθρώπου>>.
    Πολλές φορές σκέφτηκα να μαζέψω φράσεις του Ευαγγελίου που θα ήταν χρήσιμες στους ζωγράφους,όταν ξεχνούν να θυσιάσουν το περιττό στο απαραίτητο.
   Όλες αυτές τις ζωγραφιές,όλα αυτά τα χρωματιστά σχήματα δύο διαστάσεων, που υποβάλλουν την τρίτη με το μυστήριο της χρωματικής αρμονίας,που νικά το χώρο και το χρόνο,οι βυζαντινοί κατάφεραν να τις πλάσουν σ"έναν ολόκληρο κόσμο πιο μεστό και πιό ισχυρό απο τον αληθινό.
   Το Βυζάντιο προτίμησε αυτό που ονομάζουμε ψυχή απ'αυτό που συνήθως το λέμε ζωή. Εχει όμως κάποια σημασία το ότι ψυχή σημαίνει ζωή στο Ευαγγέλιο,όπως άλλοστε και στην σημερινή γλώσσα του λαού.
   Πολλοί ξένοι αρχαιολόγοι, στο παρελθόν τουλάχιστον,θέλησαν να βρούν κάποια σχέση της τέχνης του Μυστρά, όπως άλλωστε και της Μονής της Χώρας,με το Ιταλικό<<Κατριτσέντο>>. Ισως οι ζωγρφάφοι της εποχής εκείνης να είχαν δεί δυτική ζωγραφική, ίσως να ήθελαν να δώσουν μια βυζαντινή απάντηση σε ότι γινόταν στην Δύση. Τούτο όμως δεν σημαίνει πως υπάρχει βαθύτερη σχέση και είναι αδύνατο να συναντήσουμε ένα στοιχείο που να δείχνει σαφή επίδραση η μίμηση. Πρίν απο την επίδραση της δυτικής Αναγεννήσεως στην Κρητική σχολή μετά την πτώση, δεν μπορούμε να μιλάμε σοβαρά για μίμηση ιταλικών προτύπων στην βυζαντινή ζωγραφική.




    Η δυτική ζωγραφική της εποχής εκείνης μελετά τη φύση,σχεδιάζει μετρώντας,ερευνά σαν γυμνασιόπαις που τον εμψυχώνει μια άγουρη ερωτική περιέργεια χωρίς αληθινό έρωτα,ούτε άνεση. Οι βυζαντινοί είναι με τους δυτικούς οι μεγάλοι,που οι μικροί θέλουν να τους συλλάβουν επ'αυτοφώρω την ώρα που λανθάνουν η λένε ψέματα. Υπάρχει ένα πάθος για την προόπτικη και την ανατομία και τη λογική ισορρόπηση και εξήγηση που παραμερίζει,κάθε τι άλλο. Υπάρχει μια αφηγηματική και σχεδόν φλύαρη απεικόνιση. Ότι είναι ανώτερο ή <<μυστικό>>,είναι ύποπτο. Είναι τα ψέματα των ηλικιωμένων για να γελάσουν τους νέους. Η θρησκευτική και πολιτική αντιζηλία Δύσεως και βυζαντίου, σπρώχνει τους δυτικούς να συκοφαντήσουν το βυζάντιο. Η συκοφαντία αυτή βάσταξε ίσαμε τις μέρες μας και τη δεχτήκαμε κι εμείς οι ίδιοι μαζί με τον ευρωπαικό πολιτισμό και το περίεργο τη συντηρούμε ακόμη,σά συντηρητικοί ανατολίτες, τώρα που οι φωτισμένοι ευρωπαίοι την βρίσκουν αστήρικτη.





    Όλες αυτές οι εικόνες δεν έχουν γίνει στο καβαλέτο ενώ ποζάρει ένα μοντέλο. Απο κάπου έχουν αντιγραφεί.Εδώ όμως χρειάζεται να πούμε το εξής: Δέν είναι αντιγραμμένες με τον ίδιο τρόπο που ένας επιμελής μαθητής αντιγράφει το μοντέλο ή ένα πρότυπο. Οι ζωγράφοι του Μυστρά,όπως  και όλοι οι βυζαντινοί ζωγράφοι,αποστηθίζουν και μετά εκτελούν. Αποστηθίζουν ότι είδαν στη ζωγραφική, μα πολύ συχνά ό,τι είδαν και στην ίδια τη ζωή. Η ζωγραφια είναι ένας ρόλος, σαν ένα τραγούδι, σαν ένα μάθημα. Εκμάθηση τέλεια, αποστήθιση και εκτέλεση με ύφος παραστάσεως χωρίς διακοπές, χωρίς διαταγμούς.[....]
    Η εκτέλεση όμως που κάνει ο βυζαντινός ζωγράφος δεν είναι σκέτη τεχνική, είναι ολόκληρο ζήσιμο, είναι σώστη δημιουργία του ρόλου. Ο βυζαντινός ζωγράφος ήταν σαν ένας ηθοποιός ή σκηνοθέτης, που έπρεπε να εκτελεί ορισμένα έργα (θέματα εμπνευσμένα απο τή ζωή του Χριστού, της Παναγίας και τών Αγίων), προσαρμόζοντας τα όμως,διακριτικά έστω,στο πνεύμα της εποχής. Συχνά έπρεπε να αυτοσχεδιάσει και να κάνει πράγματα καινούργια,που να δίνουν την εντύπωση πως προυπήρχαν απο χρόνια. Γι' αυτό το λόγο η ζωγραφική του βυζαντινού αλλάζει απο αιώνα σε αιώνα. Αλλάζουν οι κλίμακες οι χρωματικές, το ύφος, το πνεύμα της συνθέσεως. Ποτέ δεν έχουμε συλλογιστεί, τις διαφορές που χωρίζουν τις διάφορες τεχνοτροπίες της βυζαντινής τέχνης ανάλογα με τις εποχές. Ποιός θα μελετήσει και θα ταξινομήσει αυτές τις σχολές που επηρεάζονται από το δυτικό Ροκοκό στο 18ο καί 19ο αιώνα, ή τίς επιδράσεις του δυτικού νεοκλασσικισμού στον 19ο αιώνα, όταν πλησιάζει το τέλος της βυζαντινής ζωγραφικής;
 Η αληθινή ιστορία της βυζαντινής ζωγραφικής είναι κάτι που αρχίζει στην εποχή μας.


Απο την συλλογή κειμένων Λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες, Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα